Stefan Gierlotka

Madagaskar położony jest na Oceanie Indyjskim u wybrzeży Afryki Wschodniej. Zajmuje powierzchnię ok. 592 800 km² i jest drugim co do wielkości krajem wyspiarskim świata (po Indonezji). Oficjalnymi językami są malgaski i francuski. Przeciętna długość życia wynosi dziś ok. 65 lat (szacunek 2023). Klimat jest zróżnicowany: na wybrzeżach tropikalny, w centralnych wyżynach łagodniejszy (subtropikalny), a na południu i południowym-zachodzie suchy.

Wyspa została zasiedlona znacznie wcześniej przez społeczności austronezyjskie (m.in. z rejonu Borneo); pierwszymi Europejczykami byli Portugalczycy, którzy dotarli tu na początku XVI w. W XVII–XVIII w. Francuzi zakładali faktorie, natomiast pełną kolonią Madagaskar stał się dopiero w 1896 r. W 1958 r. proklamowano autonomiczną Republikę Malgaską w ramach Wspólnoty Francuskiej, a w 1960 r. kraj uzyskał pełną niepodległość. Madagaskar jest klasyfikowany jako kraj najsłabiej rozwinięty; według nowszych danych ubóstwo (linia krajowa) dotyczy ok. 75% ludności (2022).

Północna część wyspy zbudowana jest z gór wulkanicznych. Na wschodnim wybrzeżu przeważają niziny. Zachodnia część kraju zbudowana jest ze skał osadowych i pokryta trawiastymi sawannami. Na sawannach rosną miejscami baobaby. Centralną część wyspy – płaskowyż Ankaratra – stanowią trawiaste pagórki i stożki wygasłych wulkanów. W obszarze południowo-zachodnim występują tereny suche pokryte sukulentami. W porze suchej sawanny często płoną – ogień jest zwykle wynikiem działalności człowieka (wypalanie pól i pastwisk, tzw. tavy), a nie samozapłonów. Pomimo znacznego wypalenia sawanny i lasów roślinność szybko odrasta w porze deszczowej.

Świat zwierząt Madagaskaru charakteryzują małpiatki – lemury – oraz kameleony spotykane na każdym kroku. Na lądzie nie występują silnie jadowite gatunki węży (spotyka się jedynie nieliczne gatunki o słabym działaniu jadu), choć w wodach przybrzeżnych rzadko pojawiają się węże morskie; duże zagrożenie stanowi natomiast malaria.

Madagaskar jest krajem rolniczym z uprawami ryżu, manioku i wanilii. Mimo że jest jednym z największych światowych producentów wanilii, duża część produkcji pochodzi od drobnych rolników, a łańcuch dostaw kontrolują pośrednicy i eksporterzy.

Sieć komunikacyjna w kraju jest słabo rozwinięta ze względu na ukształtowanie terenu i obfite opady w porze deszczowej. Istniejące drogi i mosty w dużej mierze pochodzą z czasów kolonialnych; remonty i inwestycje są jednak od lat niewystarczające. Wiele dróg jest nieprzejezdnych w porze deszczowej. Średnia prędkość poruszania się samochodem terenowym po tych drogach nie przekracza 30 km/h.

Madagaskar jest wiodącym producentem kamieni szlachetnych, w tym szafirów, rubinów i szmaragdów. Eksploatacja odbywa się za pomocą rowów szurfowych w żwirowych dolinach rzek i niezbyt głębokich szybów. Wydobyty żwir przepłukuje się podobnie jak piaski diamentowe. Całe rodziny bywają zatrudnione przy wydobyciu i płukaniu. Niestety, rzadko myśli się o zabezpieczeniu wyrobisk i rekultywacji terenów – liczy się bieżący zysk. Pracujący górnicy tworzą kilkunastoosobowe zespoły, często rodzinne lub koleżeńskie. Największy zysk ze sprzedaży surowca trafia zwykle do pośredników walczących o prawo pierwokupu.

Madagaskar należy do czołowych eksporterów miki (ok. 3. miejsce na świecie w 2023 r.). Za wydobyciem miki nierzadko kryje się praca dzieci w trudnych warunkach, przy bardzo niskich zarobkach.

Na wyspie znajdują się złoża grafitu, chromitu, ilmenitu oraz niklu. W zachodniej części kraju i u wybrzeży rozpoznano perspektywiczne zasoby ropy (w tym ciężkiej) i gazu, wymagające jednak kapitału i technologii. Mimo bogactwa zasobów przemysł wydobywczy nie odgrywa dużej roli w gospodarce kraju – problemem są braki technologiczne i niedobór wykwalifikowanej kadry inżynierskiej.

Gospodarstwa domowe w dużym stopniu polegają na biomasie (drewno i węgiel drzewny), co napędza wylesianie i degradację gleb. Węgiel drzewny wytwarza się w prymitywnych mielerzach w procesie suchej destylacji drewna; do otrzymania 1 kg węgla potrzeba ok. 4 kg drewna opałowego. Na ulicznych straganach wzdłuż całej wyspy powszechnie sprzedaje się workowany węgiel drzewny.

Budownictwo mieszkaniowe dostosowane jest do klimatu i dostępnych surowców. Na zachodzie i w centrum dominuje niskie budownictwo z cegieł laterytowych; te rejony pokrywają czerwone ziemie laterytowe, z których wytwarza się cegły. Jako zaprawy używa się mieszaniny roztworu wodnego piasku laterytowego z bydlęcymi odchodami. Na wschodzie, gdzie dominują lasy deszczowe, domy buduje się z bambusa lub drewna eukaliptusowego, a dachy kryje liśćmi palmowymi. W gorącym klimacie życie codzienne w dużej mierze toczy się na zewnątrz. Jest to budownictwo nietrwałe, podatne na pożary; często brak jest infrastruktury przeciwpożarowej, więc po pożarze stawia się nowe zabudowania.

Według danych podanych przez Bank Światowy w 2022 roku tylko 37% populacji miało dostęp do energii elektrycznej. Rząd Madagaskaru postawił osiągnąć 70% wskaźnika dostępu mieszkańców do energii elektrycznej do 2030 roku. Wytwarzanie energii opiera się głównie na źródłach termicznych (olej opałowy i diesel) oraz hydro; udział fotowoltaiki szybko rośnie. Wytwarzaniem i dystrybucją energii elektrycznej zajmuje się państwowa spółka Jirama. Trwają inwestycje w linie 220 kV (ok. 268–270 km) łączące dotąd odizolowane systemy Antananarywy i Toamasiny; sieć wyższych napięć jest jednak wciąż szczątkowa.

Niedoinwestowany system energetyczny w rejonie stolicy, Antananarywy, skutkuje częstymi przerwami w dostawach i ograniczoną podażą mocy. W miastach wiele budynków handlowych i obiektów użyteczności publicznej jest wyposażonych w alternatywne źródła zasilania: agregaty prądotwórcze (diesel) oraz systemy UPS. Agregaty często mają zabudowę kontenerową, ustawioną przy obiekcie. Pomimo częstych włączeń i przerw w zasilaniu elektrycznym życie toczy się normalnie. Świeczki stanowią zwyczajne wyposażenie mieszkań, sklepów i instytucji. Największym problemem w elektryfikacji kraju jest brak środków na inwestycje i niedobór wykwalifikowanej kadry inżynierskiej.

Większa część wyspy nie jest zelektryfikowana. Podróżując po wyspie, często mieszka się w leśnych hotelach-bungalowach, w których prąd wytwarzają spalinowe generatory – zwykle dostępny tylko przez kilka godzin wieczorem.

W 1918 roku w Polsce pojawiały się pomysły pozyskania kolonii – uważano, że o statusie państwa świadczą posiadane terytoria zamorskie. Rozważano m.in. dawne kolonie niemieckie (Togo, Kamerun, Afrykę Zachodnią i Wschodnią), a także Angolę, Mozambik i Gambię. Madagaskar był wtedy francuską kolonią i w drugiej połowie lat 30. XX w. prowadzono polsko-francuskie rozmowy o możliwości zorganizowanej emigracji (w tym kolonizacji) na Madagaskar; temat podnosił m.in. minister kolonii Marius Moutet. W 1937 roku na wyspę wyjechała polska delegacja, by zbadać możliwości osadnictwa. Na jej czele stał Mieczysław Lepecki, adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego; w składzie był m.in. Arkady Fiedler, który sporządził obszerny raport z oględzin. Plany szybko upadły; wybuch II wojny światowej przekreślił te zamiary.

Stefan Gierlotka – Polski Komitet Bezpieczeństwa w Elektryce SEP