Autor: Stefan Gierlotka
W okresie powojennym, gdy młody człowiek chciał w Polsce zdobyć zawód górnika, zgłaszał się do jednej z licznych Zasadniczych Szkól Górniczych. Kwalifikacje górnicze zdobywał w ciągu trzech lat nauki. Szkolenie odbywało się w kilku specjalnościach potrzebnych w kopalni. Jeśli miał dalszą chęć do nauki, mógł swoją wiedzę pogłębić w technikum górniczym, a potem na wyższej uczelni technicznej. Gdy został już studentem i zdał egzaminy z kursu matematyki, miał szansę zostać inżynierem górnikiem.
Nim jednak powstało i rozwinęło się szkolnictwo górnicze, praktyczną wiedzę w zawodzie osiągało się u boku doświadczonego górnika. Gdy kandydat opanował już należycie swą profesję, powoływano go na górnika-rębacza. Odbywało się to bardzo uroczyście w trakcie obrzędu zwanego „skok przez skórę”. W dawnych czasach, gdy górnicy tworzyli zamknięte bractwa, taki awans dawał prawo uczestnictwa w górniczych biesiadach, odbywających się w wybranych gospodach.
Górnośląska Szkoła Górnicza w Tarnowskich Górach z 1803 roku
O randze zawodu górnika i potrzebach kształcenia pisał już w 1556 roku Georgius Agricola w swej książce De re metalica libri XII. Wspomina w niej, iż:
Górnik […] musi sztukę swoją znać doskonale, by od razu wiedział, na którym wzniesieniu lub w której dolinie kopać byłoby lepiej. Poza tym znać musi żyły i warstwy skalne. Ponadto musi on dokładnie rozpoznawać wiele różnych gatunków kamieni, skał, kruszców, a także znać się powinien na sposobie prac podziemnych. Oprócz tego powinien posiadać wiedzę, w jaki sposób różne substancje sprawdzać […]. Powinien dobrze znać się na różnego rodzaju nauce, by wiedział o powstawaniu oraz właściwościach rzeczy podziemnych […]. Znać się powinien na medycynie, by mógł się zaopiekować górnikami […], aby nie dotknęły ich choroby, które im bardziej aniżeli innym ludziom zagrażają […]. Oprócz tego powinien znać astronomię, by znał strony świata i według nich rozpoznawał kierunek żył. Musi znać miernictwo, by mógł też zmierzyć, jak głęboko należy głębić szyb, i by umiał wymierzyć granice kopalni […].W następnej kolejności znać musi arytmetykę, rysowanie i techniki budowlane […]. Posiadać powinien znajomość prawa górniczego, by sam niczego niekorzystnego nie wykonał i innym w kwestiach prawa doradzić…”
Na Śląsku pierwszą szkołę górniczą utworzono w 1780 roku Świerklańcu z inicjatywy Fryeryka Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Szkołę tę w 1803 roku przeniesiono do Tarnowskich Gór, tworząc Oberschlesische Bergschule in Tarnowitz. Przez 121 lat Górnośląska Szkoła Górnicza w Tarnowskich Górach przygotowywała kadry dozoru górniczego oraz mierniczych górniczych. Do szkoły przyjmowano uczniów po odbyciu jednorocznej praktyki pracy pod ziemią. Zamierzano wynieść szkołę do rangi akademii górniczej.
Politechnika Śląska w Gliwicach Wydz. Górniczy
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i po podziale Górnego Śląska w wyniku plebiscytu szkoła górnicza w Tarnowskich Górach została w granicach Polski. Dla kopalń pozostałych po plebiscycie w Niemczech utworzono w 1924 roku nową szkołę górniczą w Pyskowicach, która kształciła kadrę górniczą do 1945 roku. W 1933 roku szkołę górniczą z Tarnowskich Gór przeniesiono do Katowic i połączono ze szkołą górniczą z Wieliczki. Po wojnie szkoła kontynuowała górniczą edukację w gmachu Techniku Górniczego wybudowanego przez kop. Wujek w Katowicach-Brynowie.
W Królestwie Polskim pierwsze zasady szkolenia górników zostały sformułowane w 1817 roku przez ks. Stanisława Staszica w ustawie o Korpusie Górniczym. Ustawa głosiła, że każdy, kto chciałby górnikiem zostać, powinien poprzednio wyuczyć się od górników, z którymi pracuje. Gdy opanował już podstawowe umiejętności zawodu, awansował na czeladnika, następnie po odbyciu dalszej praktyki był dopuszczany do egzaminu na majstra, co odpowiadało stopniowi górnika-rębacza. W ten sposób zostawało się członkiem Korpusu Górniczego. Staszic, powołując Korpus Górniczy, stworzył zaczątki polskiego szkolnictwa górniczego, otwierając w Kielcach w 1816 roku trzyletnią szkołę górniczą. Przynależność do korpusu dawała górnikom szereg przywilejów, jak zwolnienie od służby wojskowej, prawo do opieki lekarskiej i renty starczej, a także specjalnego munduru i uroczystego pogrzebu. Po zaledwie dziesięciu latach szkoła górnicza w Kielcach została zamknięta.
Bergakademie Freiberg Akademia Górnicza we Freibergu w Saksonii
W Wieliczce otwarto w 1861 roku szkołę górniczą dla żup solnych. W 1889 roku w Dąbrowie Górniczej otwarto szkołę górniczą nawiązującą do tradycji dawnej akademii kieleckiej. Kształciła ona sztygarów i była odpowiednikiem technikum. W Polsce Ludowej dąbrowską „Sztygarkę” przemianowano na Technikum Górnicze.
W Polsce do 1919 roku nie było żadnej wyższej uczelni górniczej. Studiowano w zagranicznych akademiach górniczych. Pierwsza na świecie szkoła górnicza Bergschule powstała w 1735 roku w Schemnitz, obecnie Bańska Szczawnica na Słowacji, przekształcona została w 1773 roku – za zgodą austriackiej cesarzowej Marii Teresy – w Akademię Górniczą. Bańska Szczawnica była przez stulecia wielkim ośrodkiem pozyskiwania najcenniejszych kruszców, źródłem potężnych dochodów władców tej ziemi, a zarazem stanowiła centrum doskonalenia technik wydobycia rud. Uczelnia działała w Bańskiej Szczawnicy do roku 1919, skąd została przeniesiona najpierw do Sopronu, a następnie do Miskolca, gdzie istnieje do dziś.
W 1765 roku powstaje Niemiecka Bergakademie Freiberg – Akademia Górnicza we Freibergu – w Saksonii. Wkrótce powstają wyższe akademie górnicze w St. Petersburgu (1773 rok), w Paryżu (1783 rok), w niemieckich Clausthal (1810 rok), Bochum (1816 rok), Eisleben (1817 rok), Saarbrucken (1818 rok), w Berlinie (1847 rok), w Austrii w Leoben (1849 rok) oraz w Przybramie (1849 rok).
Budynek Technikum Górniczego w Katowicach Brynowie
W 1919 roku utworzono w Krakowie Akademię Górniczą, której uroczystego otwarcia dokonał ówczesny Naczelnik Państwa – Józef Piłsudski.
Po wojnie dla uzupełnienia brakujących kadr technicznych utworzono 1947 roku Wieczorową Szkołę Inżynieryjną w Katowicach. W 1950 roku utworzono Wydział Górniczy na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. W latach siedemdziesiątych postały filie wydziału Górniczego Politechniki Śląskiej w Rybniku i Dąbrowie Górniczej. W 1968 roku utworzono Wydział Górniczy na Politechnice Wrocławskiej.
Autor: Stefan Gierlotka
